De ontwikkeling van rijden op waterstof in Nederland

Eerste stappen vragen om samenwerking

Nauwgezet houden Hoekman en Koenders de ontwikkelingen op het gebied van waterstof in Nederland in de gaten. Wat doet de overheid, hoe investeren partijen zoals Shell, wat vinden consumenten van rijden op waterstof? Dat samenspel van ambities, belangen en behoeftes moet continu in balans zijn; samenwerking is daarbij cruciaal. “Rijden op waterstof is nog geen grote business in Nederland”, vertelt Koenders. “We zijn allemaal bezig de eerste stappen te maken.”

De eerste waterstofrijders zijn echte ambassadeurs

Met het nieuwe waterstofstation van Shell erbij telt Nederland nu vijf openbare vulpunten voor particulieren met een waterstofauto. In totaal rijden er zo’n 200 waterstofauto’s in Nederland. “Dat zijn echt de koplopers, de ambassadeurs”, zegt Montanari van Shell. Uiteraard is het de bedoeling dat het aantal stations en het aantal auto’s op waterstof de komende jaren groeit.

Samenwerken in consortium H2Benelux

Het Shell-station is onderdeel van het consortium H2Benelux. Total, het Belgische Colruyt, Shell, Rijkswaterstaat en Waterstofnet als neutrale penvoerder hebben hierin afgesproken om in totaal acht waterstofstations in de Benelux te gaan realiseren. Voor de ontwikkeling van die stations wordt gebruikgemaakt van landelijke en Europese stimuleringsregelingen zoals DKTI-transport en de Connecting Europe Facility. Sacha Scheffer is adviseur Duurzame Mobiliteit bij Rijkswaterstaat en houdt zich namens de overheid bezig met waterstof in de mobiliteitssector. “Met dit soort overheidsregelingen en subsidies stimuleren we de ontwikkeling van rijden op waterstof in Nederland.”

Steile groeicurve nodig

Dat is nodig volgens Scheffer, want de doelstellingen in Nederland zijn ambitieus gezien de huidige stand van zaken. In het Nederlandse Klimaatakkoord staat dat in 2025 in totaal 50 vulstations gerealiseerd moeten zijn. Het aantal automobilisten met een waterstofauto moet groeien naar 15.000 in 2025, en 300.000 in 2030. Scheffer hierover: “Er is inderdaad een steile groeicurve nodig, maar die exponentiële groei is nog steeds mogelijk. De overheid heeft inmiddels financiering verleend voor de bouw van meer dan 20 stations. Dus die komen er nog aan. We proberen het aantal richting die 50 te stuwen.” Lisa Montanari vult aan: “Het zijn megastappen die we samen moeten zetten.”

Waterstof of elektriciteit?

Shell verwacht dat waterstof een rol van betekenis gaat spelen in de energiemix van de toekomst. Niet alleen voor het lichte autovervoer, maar ook voor zwaarder vervoer vormt waterstof een interessante optie, zeker gezien de hoge energiedichtheid van waterstof. De discussie over het autovervoer gaat vaak over kiezen, merkt Lisa Montanari van Shell. Wordt het elektrisch? Of wordt het waterstof? “Het ligt anders, genuanceerder. Waterstof is complementair aan elektrisch vervoer. Beide kunnen goed naast elkaar bestaan.”

Zero emissie

Montanari geeft een voorbeeld van de steeds drukker wordende binnensteden. Om werk te maken van ‘zero emissie’ stadslogistiek kan elektrisch rijden niet de enige optie zijn, zeker gezien de belasting die dat op het elektriciteitsnet heeft. “Er zijn echt meerdere opties nodig. Waterstof is dan een goede en duurzame aanvulling, en kan door de opslagmogelijkheid een bufferfunctie vervullen.” Ook Berend Jan Hoekman verwacht dat waterstof aan een opmars bezig is voor het lichte vervoer: “Zeker in de Randstad kan waterstof een bijdrage leveren in het terugdringen van de CO₂-uitstoot, vooral in de binnensteden.”

Waterdruppels uit de uitlaat

Rijden op waterstof heeft een aantal grote voordelen. De harten van de directeuren van Toyota en Hyundai gaan sneller kloppen als het over de rijprestaties van hun nieuwe waterstofauto’s gaat: snel, comfortabel en stil. Verder speelt het design een grote rol in de emotionele aantrekkingskracht voor waterstof, vindt Jan-Christiaan Koenders van Toyota. “Die auto moet gewoon een hebbeding zijn. En dan te bedenken dat er alleen maar waterdruppeltjes uit de uitlaat komen, dat is toch gaaf!”

Grote actieradius en snelle laadtijd: de pluspunten

Buiten het feit dat de auto’s alleen water en waterdamp uitstoten tijdens het rijden, zijn er nog meer pluspunten voor de gebruiker van een waterstofauto. Ten eerste wordt de actieradius genoemd. Met zo’n 600 kilometer op een volle tank kan een waterstofauto lang zonder tankbeurt. Een volgend voordeel is de tanktijd. Zo’n drie tot vijf minuten kost een tankbeurt, vergelijkbaar met het tanken van een conventionele benzineauto en beduidend sneller dan het laden van een elektrische auto.

Uitbreiden van het netwerk

De potentie is aanwezig, maar er zijn nog genoeg barrières te slechten om rijden op waterstof in Nederland groot te maken. De bescheiden infrastructuur is er een van. “Voor klanten moet iedere aarzeling worden weggenomen”, weet Koenders. “Zonder een minimum van 20 stations wordt rijden op waterstof gewoon ‘een moeilijk ding’. En 20 vind ik nog weinig, eerlijk gezegd.”

Centrale regie van de overheid is nodig

Volgens de directeur van Hyundai is meer centrale regie van de overheid nodig om aan die infrastructuur voor waterstof te bouwen. “Nu vinden initiatieven gefragmenteerd en lokaal plaats. De centrale overheid laat hier nog kansen liggen.” Lisa Montanari vindt dat met de uitbreiding van het netwerk ook de kwaliteit ervan niet uit het oog moet worden verloren. “We moeten de lat hoog blijven leggen en streven naar een landelijk dekkend netwerk dat altijd beschikbaar is. Op dit moment liggen de bestaande waterstofvulpunten er nog wel eens uit. Het is een slechte consumentenervaring als je niet kunt tanken.”

Publiek-private samenwerking

Lisa Montanari en Sacha Scheffer van Rijkswaterstaat zien samenwerking als hét sleutelwoord voor de opschaling van waterstof in het lichte vervoer. Niet alleen tussen de auto-industrie en de industrie die infrastructuur aanlegt en waterstof produceert. Maar juist ook tussen overheid en private partijen. Scheffer noemt bijvoorbeeld het vergunningentraject waar op dit moment nog veel onwetendheid over is. “Veel lokale overheden hebben nog nooit een vergunning verleend voor de bouw van een waterstofstation. De eerste keer is dan toch spannend, want je wilt het als gemeente wel veilig en goed doen. Alle kennis die bedrijfsleven en overheid opdoen, moet je met elkaar delen.”

Vergunningentraject is nieuw

Dat was ook het geval bij het waterstofstation Den Ruygenhoek. Hoewel Shell over de grens genoeg ervaring heeft opgedaan met het realiseren van waterstofvulpunten – Shell bouwde er in totaal 50, vooral in Duitsland en de Verenigde Staten – is dit het eerste in Nederland. “Gemeenten en veiligheidsregio’s hebben geen enkel referentieproject, geen beleidshandboek specifiek voor waterstof waar ze op kunnen terugvallen”, aldus de Hydrogen Commercial Manager van Shell. “Dat maakt het zoeken naar een geschikte locatie uitdagend. Ook kan het vergunningentraject langer duren dan bij bijvoorbeeld een conventioneel tankstation.” Daarbij komt dat de techniek voor waterstofstations continu in ontwikkeling is. “Soms wil je een leiding of een boutje aanpassen omdat dat beter is. Maar dan komt het ontwerp niet meer overeen met de verleende vergunning. Dat zorgt voor vertraging. We delen onze ervaringen met onze partners in het consortium. Zodat het verlenen van een vergunning steeds sneller kan. Maar het blijft, omdat waterstof nu nog een ‘new kid in town’ is, een spannend verhaal om uit te leggen.” 

Op weg naar een uniform betaalsysteem

Naast een soepel vergunningstraject is het noodzakelijk dat gewerkt wordt aan een uniform en toegankelijk betaalsysteem. “Nu zijn er nog verschillende tankpassen in omloop”, weet Koenders van Toyota. “Uiteindelijk moeten we naar één manier van betalen, het liefst gewoon met je bankpas. Je hebt hier uiteenlopende partijen voor nodig en een overheid om dat te coördineren.” Sacha Scheffer van Rijkswaterstaat geeft aan dat Nederland internationaal actief is om deze standaarden te ontwikkelen. Hij geeft toe dat het een uitdagend proces is, ook omdat er internationale bedrijven aan de waterstofontwikkeling werken. “We hebben dat proces ook met elektrisch rijden doorgemaakt.”

Een gunstige bijtellingsregeling helpt ook

Tot slot, en niet onbelangrijk, moet rijden op waterstof financieel aantrekkelijker worden, in aanschaf en in gebruik. Een gunstige bijtellingsregeling voor de aanschaf van een waterstofauto kan daarbij helpen. Volgens de directeur van Toyota is de productie van waterstofauto’s nu nog kostbaar: “Er moet overheidsgeld bij. Pas bij een grote vraag kunnen de productiekosten omlaag.” Hij vervolgt: “Omdat de waterstofauto nog aan het begin van de groeicurve staat, is extra fiscale stimulering noodzakelijk.” Zowel Jan-Christiaan Koenders als Berend Jan Hoekman van Hyundai verwijzen naar de situatie in Aziatische landen, hun grootste afzetmarkt, mede door de stimuleringsregelingen van de overheden aldaar. Nederland heeft voor 2020 een bijtellingsregeling van 8% voor auto’s die rijden zonder CO₂-uitstoot. Voor waterstofauto’s geldt geen maximum aanschafprijs voor die bijtellingsregeling.

De prijs van waterstof aan de pomp

Aan de pomp wordt waterstof verkocht in kilo’s, circa 10 euro per kilo exclusief btw aan de pomp. Omgerekend is rijden op waterstof vergelijkbaar met rijden op benzine. Om ook de prijs aan de pomp te drukken, is het volgens Scheffer noodzakelijk de productie van waterstof te verhogen. “Grote volumes zijn nodig”, weet de adviseur van Rijkswaterstaat. “Daarom zijn industriële waterstofprojecten zoals Shell die ambieert echt nodig om ook de prijs voor de consument aantrekkelijk te maken.” Montanari: “Het gaat om samenwerking én opschaling.”

De opening van Den Ruygenhoek

De twee autofabrikanten en de overheid kijken verwachtingsvol uit naar het nieuwe waterstofstation Den Ruygenhoek, als nieuwste schakel in het waterstofnetwerk in Nederland. “We verheugen ons er enorm op. Het is een prachtige locatie”, doelt Jan-Christiaan Koenders op de gunstige ligging ten opzichte van Schiphol. “En het is een kwalitatief goed station, dat heeft Shell in het buitenland bewezen.” Sacha Scheffer van Rijkswaterstaat is benieuwd naar hoe het station gaat functioneren. “Het is het eerste waterstofstation in Nederland langs een snelweg, en bovendien langs dé vervoerscorridor richting Schiphol. Er komen verschillende typen voertuigen, bijvoorbeeld taxi’s die dagelijks vele kilometers moeten afleggen en snel moeten tanken. Zeker voor deze sector is waterstof interessant.”

Den Ruygenhoek is een geslaagde openingsdans voor de ontwikkeling van waterstof voor het lichte vervoer in Nederland. “Nu moeten we gezamenlijk draaiuren gaan maken”, besluit Lisa Montanari.