Nieuw bos voor Flevoland

De es. Het is zo’n mooie statige boom. Groeit snel de hoogte in. Doet het lekker op vette klei. En verdraagt andere essen goed. Door deze eigenschappen werd de jonge provincie Flevoland er in de jaren 70 en 90 rijkelijk mee beplant. Dit moest het nieuwe bos worden. Ruim 2.300 van de in totaal 9.000 hectare bos in Flevoland bestaat uit essen. Jammerlijk zijn deze bomen nagenoeg zonder uitzondering rot geworden. Een hardnekkige schimmel is de oorzaak, overgewaaid uit Azië. Een kwart van het bos moet worden herplant. Dat zijn ongeveer 3.500 voetbalvelden. “Ontzettend zonde natuurlijk”, stelt Meeuwissen, als teamleider verantwoordelijk voor het beheer van het bos in Flevoland.

De machinale herplant

Meeuwissen stampt met zijn boswachterslaarzen door de natte klei een smal bospad door. Een stukje verderop, in het Hogevaartbos nabij Zeewolde zijn de effecten van de essentaksterfte goed zichtbaar. Daar is onlangs een stuk bos met dode essen nagenoeg kaalgeslagen. Er staan enkel nog een paar verdwaalde elzen. Die zijn nog gezond, gelukkig. De kale plek in het bos is bewerkt met een trekker. De ruwe profielen van de dikke banden zijn nog goed zichtbaar. Machinaal zijn hier onlangs honderden nieuwe bomen geplant. Geen essen meer, maar voornamelijk esdoorns en lindes. Bomen kun je ze haast niet noemen. Twijgjes van een halve meter zijn het, meer is het nog niet. Dit is hoe nieuw bos eruitziet. Op nul beginnen.

Kloempen

Handmatig groepjes nieuwe bomen planten tussen bestaand gezond of licht aangetast bos gebeurt ook. Kloempen noemt Jaap Meeuwissen dat. Naast de onlangs bewerkte kale plek ligt een stuk bestaand bos waar met de hand groepjes nieuwe bomen zijn neergezet. “Kijk”, wijst hij in de richting een aantal prille lindes van een meter of twee. Ze vallen in het niet tussen de dikke volwassen stammen. De boswachter baant zich er een vers bospad naartoe. “Deze groeien het best in de schaduw, onder de kruinen van bestaande bomen. Ze zijn net dik genoeg zodat reeën ze niet aanvreten.” De gekapte, rotte essen krijgen een tweede leven. De oer-Hollandse bomen worden verkocht en voornamelijk gebruikt als geperst plaatmateriaal.

Kleine witte paddenstoeltjes

De essentaksterfte openbaarde zich vanaf 2011. Bosgebied voor bosgebied trokken Jaap Meeuwissen en zijn collega’s door Flevoland om de schade te bekijken. Met het vizier omhoog. Want daarboven, in de kruinen van de essen, trok de Aziatische schimmel de takjes in. “Het zijn kleine witte puntjes”, vertelt Meeuwissen. “Op de nieuwe scheuten van de boom. Bekijk je ze met een microscoop, dan zien ze eruit als paddenstoelen. Zoals een kind een paddenstoel zou tekenen.” Eenmaal in de tak vreet de schimmel de boom langzaam kapot. De es verzet zich nog wel door de rotte takken af te stoten. “Dat kun je zien aan de donkere ringen op een tak.” Uiteindelijk breekt het verzet, net zoals de tak – en uiteindelijk de boom.

Van de kruin tot de wortel

Die arme essen kregen het echter niet alleen in de kruin te verduren. In het voorjaar van 2018 stormde het in Flevoland. Talloze nog redelijk onaangetaste essen knakten om, tamelijk onverwacht. “Toen zijn we ook naar de wortels gaan kijken.” Door de verslechterde weerstand bleken ze vatbaar voor de honingzwam die de onderkant van de essen aantastte. De dikke stammen waren stuk voor stuk sponzig en broos. Staatsbosbeheer was genoodzaakt de bomen weg te halen. “Ook vanwege de veiligheid”, licht de boswachter toe.

Een nieuwe kans voor Flevoland

Het is al met al een treurig verhaal, vindt Meeuwissen. Hij haast zich te benadrukken: “Maar het is ook een enorme kans.” Met de steun van het Buitenfonds wordt gewerkt aan nieuw Flevolands bos, waarin alle kennis en ervaring uit het verleden wordt meegenomen. “We kunnen nu werken aan een bos dat wél weerbaar is voor de toekomst. En voor de veranderlijke weersomstandigheden; lange droogtes en hevige regenbuien.”

De toekomst van het bos

Een gevarieerd bos gaat het worden, met verschillende boomsoorten die elkaar goed verdragen. Meeuwissen kijkt naar de jonge aanplant op het veld in het Hogevaartbos waar ooit de essen stonden. “Bijvoorbeeld deze lindes en esdoorn. Die gaan goed samen.” Eiken en haagbeuken zijn ook een goede combinatie. “De haagbeuk is een langzame groeier die de eik ‘goed inpakt’. Dat werkt.” De berk en de els, idem. De esdoorn en de zoete kers. Zo kan Meeuwissen nog wel even doorgaan. Hij heeft er zin in, in dit grootschalige herstelproject. De mouwen worden opgestroopt: “Samen zijn we bezig met de toekomst van ons bos. En dat is keihard nodig.” Het zal nog een poos duren voordat het bos is volgroeid. Over twintig jaar hebben de bomen al een redelijk formaat. Maar pas over dertig tot vijftig jaar kun je spreken van een echt bos.