"We moeten de handen ineen slaan"

Video: "We moeten de handen ineen slaan"

Ben Feringa spreekt met Shell-onderzoeker Tim Baart over samenwerking tussen wetenschap en industrie.

“In het Advanced Research Center ontwikkelen we nieuwe chemische bouwstenen en routes naar energiedragers”, vertelt hij. “Het gaat hier om fundamentel ontdekkingen. Wij zijn er bijvoorbeeld in geslaagd water te onttrekken aan cellulose van houtafval en dat met behulp van lucht en licht om te zetten in een vervanger van acrylaat. Vervolgens hebben we hiermee polymeren en coatings gemaakt. De eerste testen tonen aan dat die net zo goed zijn als de huidige coatings op je auto. Dat betekent een revolutie. De productie van acrylaat bedraagt jaarlijks miljoenen tonnen. We hebben nu nog geen halve kilogram gemaakt, maar het onderzoek laat zien dat je met louter groen afval, lucht en licht – niks geen nasty chemicals of hoge temperaturen – een goed én schoon product kan maken.”

Hoe ziet u de rolverdeling tussen wetenschap en industrie? Wie heeft welke taak?

“Industrie en wetenschap moeten de handen ineen slaan. Wat betreft de rolverdeling zou ik zeggen 'schoenmaker blijf bij je leest'. Onze rol is fundamenteel onderzoek doen en grenzen verleggen. Vervolgens moeten we ontdekkingen samen met industriële partners ontwikkelen voor de markt. Als academische groepen het ontwikkelingswerk gaan doen wat bijvoorbeeld de industrie zelf veel beter kan, dan zijn we dom bezig. Bedrijven zoals Shell hebben de kennis en technologie daarvoor in huis. En we weten allemaal hoe kostbaar en tijdrovend het is. Dan moeten andere producenten het nog overnemen. Toen we in mijn tijd bij Shell een nieuw product hadden ontwikkeld, zei mijn baas: ‘We hebben een probleem opgelost, maar direct een nieuw probleem erbij. Nu moeten we de industrie overtuigen ons product te gaan gebruiken’. Producenten vervangen niet zo gauw processen en producten. Je moet met iets komen dat minstens zo goed is, goedkoper en zeker schoner.”

Middenvelder bij F.C. Shelltic

‘Op ons verlichte voetbalveld kunt u enthousiasme, goedwillende ondeskundigheid, kwaliteit en balvaardigheid bewonderen, terwijl de man in het zwart deze mengelmoes van voetballers in goede banen probeert te leiden.’ Een citaat uit de Labspiegel van maart 1982, het personeelsblad van het Koninklijke/Shell-Laboratorium Amsterdam, kortweg KSLA, voorloper van het huidige STCA (Shell Technology Centre Amsterdam).

De voetbalvereniging van het lab luisterde naar de naam F.C. Shelltic, gekozen omdat in die tijd de Schotse club Celtic de Europacup I wist te winnen. ‘En zo zult u dus regelmatig één of meerdere collega's het KSLA zien verlaten, niet met het welbekende diplomatenkoffertje maar met een sporttas’, aldus het verslag. Ben Feringa was één van hen. “Ik heb er hele goede herinneringen aan. Zowel in Engeland als in Amsterdam speelde ik voor F.C. Shelltic. Een topscoorder was ik niet. Ik was middenvelder, want kon hard lopen. En de bal goed naar voren brengen en een mooie pass geven. Daar werd ik wel om gewaardeerd.”

Hoe kijkt u naar de rol van Shell?

“Shell wordt stevig geassocieerd met de klassieke petrochemie en nu vaak neergezet als een van de boosdoeners als het gaat om duurzaamheid en klimaat. Maar men vergeet dat de petrochemie ons waanzinnig veel goeds heeft gebracht. Je moet niet denken dat je de petrochemie zomaar opzij kan schuiven. Neemt niet weg dat Shell nu een voortrekkersrol kan gaan vervullen in de duurzaamheidsagenda. Er wordt aangeschopt tegen de grote industrie, maar als je bij een bedrijf zoals Shell zit, heb je wel de mogelijkheid om een fabriek te bouwen, om te investeren. Dat is de kracht van een bedrijf. En ik zou zeggen ‘help ons alsjeblieft om de overheid duidelijk te maken dat we samen de schouders eronder moeten zetten’. Anders redden we het niet.”

Bent u optimistisch?

“Heel optimistisch. Wij zijn in staat geweest petrochemie te ontwikkelen tot het niveau waarop wij levensreddende geneesmiddelen maken, auto's en Boeings bouwen, brandstof maken voor onze auto’s, verf zodat je huis niet verrot en ga zo maar door. Wat we voor elkaar hebben gekregen, is absoluut waanzinnig. Nu moeten we het anders en beter doen. Ik heb er vertrouwen in dat we daartoe ook in staat zijn. Natuurlijk lukt je dat niet van de ene op de andere dag. Bedenk dat de kosten van milieuproblemen gigantisch kunnen worden als we niets doen. Ik investeer liever in oplossingen.”

Wat heeft u geleerd in de periode dat u bij Shell werkte?

“In mijn tijd was de situatie toch wel heel anders. Laboratoria van bedrijven waren gerenommeerde, fundamentele en toegepaste onderzoeksinstituten van wereldfaam. Neem het Philips Natlab. Dat was een van de meest vooraanstaande natuurkundige laboratoria ter wereld. De displaytechnologie, vloeibare kristallen en de chiptechnologie, waarin ASML nu zo groot is, komt daar vandaan. Het Shell-laboratorium in de zeventiger jaren was de ‘katalyse-universiteit’ van de wereld. Laten we wel zijn, hoeveel nieuwe processen heeft die niet ontwikkeld? Wetenschappers van universiteiten in binnen- en buitenland die nu beroemd zijn, zaten indertijd daar bij de grote bedrijven.“

“Hoewel ik mijn hele carrière vooral fundamenteel onderzoek heb gedaan, wat ook heeft geleid tot een mooie medaille in Stockholm, heb ik er veel baat bij gehad de realiteit binnen een bedrijf mee te maken. Dat het onderzoek uiteindelijk daadwerkelijk een proces of product moet opleveren, alle stappen van ontdekking naar fabriek doorloopt. Een belangrijke les die ik bij Shell heb geleerd en een boodschap die ik mijn studenten meegeef. Het is leuk van alles uit boeken te leren en fantastisch om spannend onderzoek te doen, maar het gaat er om onze partners in de industrie te overtuigen van het belang van onze ontdekkingen. Gelukkig beseft de industrie de noodzaak van samenwerking met de wetenschap meer dan ooit.”