2. Waar wordt gas opgeslagen?
Nederland heeft drie grote gasopslagen: Norg in Drenthe, Grijpskerk in Groningen en Bergermeer in Noord-Holland. Deze locaties zijn voormalige gasvelden die leeg geproduceerd zijn. Daarnaast is er een piekgasinstallatie in de gemeente Alkmaar, in een natuurlijk ondergronds reservoir. Deze levert bij een sterk verhoogde gasvraag, bijvoorbeeld tijdens vorstperiodes, heel snel extra gas aan het gasnet. Dat geldt ook voor de aardgasbuffer (AGB) Zuidwending in de gemeente Veendam in de provincie Groningen. Hierin wordt aardgas opgeslagen in zoutcavernes, ondergrondse holtes in zoutlagen. NAM beheert Norg en Grijpskerk, die overigens niet de eigenaar is van het gas. De in- en verkoop is in handen van Gasterra. Gasopslag Bergermeer is de grootste vrij toegankelijke gasopslag van West-Europa en wordt gerund door TAQA.
3. Hoe wordt gas opgeslagen?
Gas wordt in Nederland opgeslagen in lege gasvelden op dieptes van 2.500 tot 4.000 meter. Deze grond bestaat uit poreus gesteente. In de zomer wordt dit gesteente met van compressoren onder druk geïnjecteerd met gas. Omdat de temperatuur van het gas hierbij fors kan oplopen, wordt het door een compressor gekoeld. De gasopslagen worden afgesloten door een natuurlijke zoutlaag, die ervoor zorgt dat het gas niet kan ontsnappen. Van de gasopslag zelf is bovengronds weinig te zien. Een gasopslag als UGS Norg (UGS staat voor Underground Gas Storage) beslaat zo’n twintig voetbalvelden en ziet eruit als een weiland met een hoofdgebouw, veel leidingen, diverse torens en een fakkelpijp. Die is nodig om de ondergrondse opslag drukvrij te maken, bijvoorbeeld tijdens werkzaamheden.
4. Is al het gas hetzelfde?
Nee. Er zijn grofweg twee soorten gas: hoogcalorisch en laagcalorisch. De calorische waarde, of verbrandingswaarde, geeft aan hoeveel energie een kubieke meter aardgas bevat. Laagcalorisch gas, met een lagere energiewaarde, bestemd voor Nederlandse huishoudens, bevat een relatief groot deel stikstof. Het Groningen-gasveld bevat laagcalorisch gas, dat inmiddels de standaard is geworden voor gasfornuizen en cv-ketels. Hoogcalorisch gas is bestemd voor de industrie. Het kan omgezet worden naar laagcalorisch gas door het bij te mengen met stikstof.
5. Waar ligt wat opgeslagen?
UGS Norg is de locatie voor laagcalorisch aardgas; Bergermeer en Grijpskerk voor hoogcalorisch. De gasopslag in Norg speelt een belangrijke rol in het afbouwen van gaswinning in de provincie Groningen. Inmiddels wordt dit veld geïnjecteerd met zogeheten ‘pseudo-Groningengas’. Dit is hoogcalorisch gas dat wordt gemengd met stikstof om het op het kwaliteitsniveau van Groningengas te krijgen. Vanwege de afbouw van gaswinning uit het Groningenveld schakelt momenteel ook Grijpskerk over op laagcalorisch gas, zodat er meer zekerheid is voor levering aan huishoudens.
6. Hoe wordt het gas uit de opslag gehaald?
Dit gebeurt op dezelfde manier als winning uit een gewoon gasveld. Door druk wordt het gas via een put naar de oppervlakte gebracht. Daarna gaat het via een pijpleiding naar een gasdrooginstallatie. Gas dat uit de grond komt, is namelijk te vochtig. Het gas wordt gedroogd en ontdaan van vloeistoffen die er niet in thuishoren, voornamelijk water en aardgascondensaat. Na het drogingsproces wordt het door de zogeheten absorptietoren gestuurd. Deze bevat korrels silicagel die de laatste resterende vloeistoffen uit het aardgas halen. Tenslotte wordt het gedroogde aardgas op de juiste druk en temperatuur aan Gasunie geleverd, waarna het naar huishoudens of industrie kan worden getransporteerd.
7. Zijn er risico's bij gasopslag en wie monitort die?
De kans op seismische activiteit bij ondergrondse gasopslag is gering. Wel stijgt en daalt de bodem in de omgeving van een gasopslag. Deze veranderingen gebeuren zeer gelijkmatig en beslaan een groot gebied. Als in de zomer aardgas wordt geïnjecteerd, stijgt de bodem met enkele millimeters. In de winter, wanneer er gas wordt geproduceerd, daalt de bodem juist. Dit komt doordat het poreuze gesteente waarin het gas wordt opgeslagen enigszins elastisch is. Met gps en satelliet houdt NAM de bodemstijging en -daling nauwkeurig in de gaten. Bij elk gasveld worden mogelijke seismische risico’s onderzocht. Alle bevindingen worden gedeeld met Staatstoezicht op de Mijnen en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat
8. Hoeveel kan er worden opgeslagen?
De gasopslag van Norg bestaat uit negen putten met een maximale opslagcapaciteit van 7 miljard m3 aardgas. UGS Grijpskerk bestaat uit tien putten met een maximale opslagcapaciteit van 2 miljard m3 aardgas. Gasopslag Bergermeer heeft een opslagcapaciteit van 4,1 miljard m3. De totale capaciteit in Nederland voor gasopslag is ongeveer 12,5 miljard m3. Ter vergelijk: het totale Nederlandse aardgasverbruik was in 2021 40 miljard m3 (cijfer CBS). Naast het ‘werkvolume’ zit er ‘kussengas’ in de opslagen, dat ervoor zorgt dat het gas onder druk blijft staan. In Norg bijvoorbeeld gaat dit om maar liefst 15 miljard m3. Indien gewenst zou dit gas in de toekomst – met enige aanpassingen – geproduceerd kunnen worden.
9. Wat is momenteel de vulgraad?
Begin juli lag de vulgraad van Norg op 64% en die van Grijpskerk op 47%. Het vulseizoen loopt tot in september. De opslag in Bergermeer loopt qua vulgraad achter. Ondergrondse gasopslagen worden meestal in de zomer aangevuld. De gasprijzen liggen dan normaal gesproken lager omdat er minder vraag is. Toch is het vullen van de gasopslagen voor marktpartijen momenteel niet erg aantrekkelijk omdat de hoge prijzen en de bijbehorende risico’s op verliezen groot zijn. De Nederlandse overheid heeft daarom een subsidieregeling in het leven geroepen om energiebedrijven te stimuleren Bergermeer voor de winter tot minstens 68% aan te vullen. Door de subsidie wordt, naast de opslagkosten, het verschil tussen de huidige gasprijzen en de mogelijk lagere gasprijzen komende winter vergoed. Het is de bedoeling dat de gasopslagen van Norg en Grijpskerk volledig worden gevuld. De Nederlandse overheid heeft hierover afspraken gemaakt met NAM. Een hoge vulgraad van deze gasvelden is noodzakelijk om te voldoen aan de EU-norm. Die stelt dat gemiddeld 80% van de gasopslagen gevuld moet zijn. Normaal gaat Nederland met tot 90% gevulde gasopslagen de winter in.
10. Zal het voldoende zijn voor de winter?
De vraag of de Nederlandse gasvoorraad in opslag afdoende zal zijn, is niet met zekerheid te beantwoorden. Het hangt ten eerste af van hoe vol de opslagen daadwerkelijk zitten aan het begin van de winter. Daarnaast speelt de aanwezigheid en leveringsmogelijkheden van gas in het buitenland een rol. Als bijvoorbeeld Duitsland veel gas tekortkomt, zal Nederland dat ook merken. Een derde factor is het effect van de eind juli door de Europese Commissie voorgestelde besparingsverplichting en in het kielzog daarvan de overheidscampagne ‘Zet ook de knop om’ en andere besparings- en verduurzamingsmaatregelen van het kabinet richting bedrijven en huishoudens. Tot slot speelt uiteraard Koning Winter zelf een rol. Hoe milder hij is, hoe beter.
