Klaar zijn voor de vrede

Ze hadden net de knoop doorgehakt. De Nederlands stedenbouwkundig architect Fulco Treffers en zijn vrouw zouden de helft van hun tijd gaan doorbrengen in Oekraïne, de andere helft in Nederland. Treffers, die in Nederland een stedenbouwkundig bureau heeft, was gefascineerd geraakt door het land en de uitdagingen die er lagen op zijn vakgebied.

Oekraïne was eigenlijk net ‘booming’, vertelt hij. “Corona was bijna voorbij en er gebeurde zoveel op het gebied van bouwontwikkeling. Ik werd door allerlei partijen gebeld en was in het najaar van 2021 heel intensief projecten aan het opstarten.”

Marioepol

Al eerder, in 2015 ontwikkelde hij een toekomstvisie voor de havenstad Marioepol aan de Zee van Azov in de regio Donetsk. Tijdens dat verblijf ontmoette hij de Oekraïense Oleg Drozdov, die op het punt stond een opleiding architectuur op te gaan zetten in Kharkiv. Of Treffers hem daarbij niet wilde helpen? Ja, was het antwoord en van het een kwam het ander.

Zijn interesse groeide even hard als zijn netwerk en de opdrachten die hij kreeg. “Letterlijk, op de dag dat we een huis aan het uitkiezen waren in Kharkiv, kwam code rood. Je moet nu het land uit. Een paar dagen later begon de oorlog.”

Bloesem

Hier kon het niet stoppen. Niet nu. “We zijn gaan praten, hebben mensen uitgenodigd om mee te denken en wisten al snel: dit moeten we doen.” In zeer korte tijd zetten Treffers en Drozdov een netwerkorganisatie op. Daarbinnen verzamelen ze kennis voor Oekraïne over toekomstbestendig bouwen en een toekomstbestendige samenleving voor na de oorlog. “Niet alleen technisch”, legt hij uit, “ook sociaal-cultureel, waarbij we de complexiteit van de geschiedenis meenemen en – belangrijk – de participatie van mensen.”

Het ‘eindproduct’ is een visie, advies, set aan tekeningen of een toename van professionaliteit in het land, want de organisatie onderwijst ook.Ro3kvit – wat bloesem betekent en waarbij de z, symbool voor het Rusland van president Poetin, is omgezet in de Cyrillische letter z die je schrijft als een 3 – bestaat uit adviseurs, onderzoekers en ontwerpers. Zelf bouwen doen ze niet. De stichting adviseert overheden op basis van de kennis die de experts vergaren. De kennis wordt verdeeld over de mensen die alles straks moeten opbouwen. Dat is nog een bijkomend probleem, want de bouwsector in Oekraïne steekt schril af tegen die van Nederland. In heel veel regio's is die nauwelijks ontwikkeld. “Zo zijn er duizenden agendapunten”, zegt Treffers die inmiddels gewend is geraakt aan besprekingen in schuilkelders als hij ter plaatse is.

Complexe opgave

Wederopbouw organiseren in een land dat in oorlog is, klinkt absurd. Treffers, die leidinggeeft aan Ro3kvit en inmiddels een bekende Nederlander is in Oekraïne, beaamt het. Toch waren alle experts die hij via zijn netwerkorganisatie (zie kader) bijeenbracht het eens: je moet nu al beginnen. Om te voorkomen dat je de ‘beginnersfouten’ maakt. Te laat beginnen met voorbereidingen is de grootste valkuil. Of alleen maar als een razende de eerste noden gaan ledigen. Snel maar wat huizen bouwen, niet eerst nadenken over de energievoorziening, duurzaamheid, sociale cohesie en leefbaarheid.

Om uit te leggen wat de relevantie van Ro3kvit is, schetst Treffers een toekomstbeeld. “Stel, de oorlog is voorbij, en je bent burgemeester van een middelgrote stad met 1.000 verwoeste en nog eens 1.000 beschadigde huizen. De economie ligt lam, bedrijven zijn weggetrokken. Op de stoep van het gemeentehuis staan 20.000 teruggekeerde inwoners met vragen. Waar kan ik wonen? Is er werk voor mij? Is er geld om mijn woning te repareren? Wie kan dat doen? Die burgemeester, die heeft geen idee waar te beginnen.” Die complexe opgave is precies wat de organisatie van Treffers nu al aan het voorbereiden is. Zodat – als er vrede is – de burgermeester precies weet wat hij moet doen, kan doen, nog moet laten en hoe hij alles moet organiseren.

“Zonder dat – dat weten we uit de geschiedenis – neemt zo’n burgemeester dan zeer goed bedoelde, maar totaal verkeerde beslissingen.” Meestal komt dat neer op alles zo snel mogelijk weer te maken zoals het was, vertelt Treffers. “En laten we er voor het gemak vanuit gaan dat er internationale financiële steun is voor de wederopbouw. Bij wie komt dat geld terecht?” Al die aspecten worden nu door Treffers en zijn team voorbereid.

Als de burgermeester het goed doet, dan wordt het geld goed besteed, en is de herbouw duurzaam en circulair. Puin bijvoorbeeld, van kapotgebombardeerde gebouwen, kan hergebruikt worden. Maar dan moet je wel eerst weten wie de eigenaar van het puin is. En wie dat circulair kan maken. Treffers: “En hoe pijnlijk ook, voor het stedenbouwkundige plan moet je ook nadenken over hoe en op welke plek je slachtoffers wilt herdenken.”

Dieselgenerator en een jas

Duurzaam en toekomstbestendig het land opnieuw opbouwen. Het klinkt mooi. En goed. Maar qua hernieuwbare energie zit Oekraïne nu op het niveau van Nederland zo’n twintig jaar terug. En als je zonder licht in de kou zit, is zonne-energie niet je eerste prioriteit. “Klopt”, zegt Treffers. “En natuurlijk gaat de dieselgenerator aan, want je moet wat. Maar mensen voelen zich bezwaard, dat is voelbaar.” Merkbaar is het ook, want ’s winters ziet Treffers in onlinebesprekingen vanuit Nederland meestal mensen met hun jas aan tegenover zich. Energie is een discussie in het hele land. Ja, de dieselgeneratoren zullen opnieuw deze winter draaien. “Maar als dit drama achter de rug is, willen de Oekraïners niet geconfronteerd worden met een volgende crisis die dan klimaatcrisis heet. Bovendien, ze weten dat het voorwaarden zijn om bij de EU te komen.”

Ongemak

Treffers zegt dat zijn werk in Oekraïne hem scherpte oplevert over Nederlandse vraagstukken. Wat ziet hij dan? “Wij zijn natuurlijk het verwende kindje in de klas en Oekraïne is het kindje met de arme ouders. Tegelijkertijd ziet het verwende kind niet dat het niet voor iedereen geldt. Bijvoorbeeld in Noordoost-Groningen. Daar is meer nodig dan technische oplossingen.” Hij vindt dat je in leven en werk het ‘ongemak’ moet organiseren om echt verder te komen. Net als hij in Oekraïne doet. “Het ís namelijk niet gemakkelijk. Je moet de lat hoger leggen, durven een handreiking te doen en te vragen: wat heb jij nodig, van mij of van de wereld, en wat zou ik daarin kunnen betekenen?” Morgen reist Treffers weer af naar Oekraïne om daar diezelfde vragen te gaan stellen.