Rondje om de Noord
Het bedrijf werd er wereldberoemd mee. Als eerste ter wereld bouwde familiebedrijf Holthausen een Tesla om tot waterstofauto. Venster ging met deze Groningse ‘Hesla’ op pad langs twaalf andere projecten en pioniers in de energietransitie.
Door Carolien Terlien. Beeld: Corné Sparidaens op 18 okt. 2018
Op het moment dat Stefan Holthausen in 2001 het roer overnam van zijn vader, besloot hij het traditionele familiebedrijf in gassen voor te bereiden op een duurzamere toekomst. “Na het zien van Al Gore’s An Inconvenient Truth vroeg ik me af hoe de wereld er in 2045 uit zou zien”, vertelt Holthausen. "Ik heb toen besloten dat we moesten investeren in schonere technologie.”
Nadat de ondernemer uit het Groningse Hoogezand voor het eerst had gehoord over waterstof als mogelijke brandstof voor auto’s - als industrieel gas was waterstof al veel langer bekend - ging hij zich er verder in verdiepen. “Afwachten zit niet in mijn aard, dus gingen we zelf experimenteren, te beginnen met een radiografisch bestuurbare auto met een brandstofcel.” En van het een kwam het ander.
“Ons verhaal werkte als een soort olievlek en steeds meer geïnteresseerde partijen haakten aan”, vertelt Holthausen. “Op een bepaald moment vroeg de gemeente Groningen of we een veegwagen konden elektrificeren en voorzien van een waterstofsysteem. Niet veel later volgde een personenbusje op waterstof. Dat was het begin van het ombouwen van verschillende bedrijfsauto’s. Gewoon door te doen, te testen, hulp te vragen. Het heeft pas echt een vlucht genomen toen mijn neef Max op het idee kwam een brandstofcel in een Tesla Model S te bouwen. Dat levert een ruime verdubbeling op van de actieradius van deze auto - door de combinatie van accu’s en waterstofcel - tot duizend kilometer. Zonder uitstoot.”
Die Tesla kreeg de naam Hesla, waarbij de H staat voor waterstof, Holthausen en Hoogezand. “Na plaatsing van een foto van de Hesla op Twitter, ging het dak eraf. Binnen no time waren we trending topic global en kregen we vanuit de hele wereld reacties binnen. ‘#Hesla’ is inmiddels meer dan vijftig miljoen keer opgezocht.”
"Binnen no time waren we trending topic"
Stefan Holthausen
Vanaf dat moment stromen de aanvragen binnen voor ombouw tot waterstofvoertuig, uit binnen- en buitenland. Al snel moest Holthausen de capaciteit voor het ombouwen verdubbelen. Dit jaar verwacht hij rond de vijfduizend voertuigen te transformeren. Hij laat in de splinternieuwe fabriekshal de variëteit aan vervoersmiddelen zien; van een klassieke 2CV, stadsbussen, veegwagens en vuilniswagens tot bestelbusjes en scooters.
Holthausen kan nog uren doorpraten over waterstof en de mogelijkheden daarvan, maar het is tijd om te vertrekken. Trots overhandigt hij de sleutel van de groene Hesla. Hoog tijd om aan het Rondje om de Noord te beginnen. Op naar Emmen!
(tekst gaat verder onder de routekaart)
Odoorn
Onderweg op de N34 passeren we Borger-Odoorn, een gemeente gelegen op de Hondsrug met bijna vijfduizend inwoners, vooral bekend vanwege het grootste hunebed van Nederland. Aan de Borgerderweg 11 hebben Jan Reinier de Jong en zijn vrouw op ruim honderd hectare een duurzaam akkerbouwbedrijf.
Maar naast het verbouwen van suikerbieten, brouwgerst en aardappelen, runt het koppel ook een ‘energiebedrijf’. De Jong is de eerste boer in Nederland die op eigen terrein zonne-energie opslaat in een accu. Als we het erf opdraaien, springt direct een zes meter lange zeecontainer in het oog en de ruim duizend zonnepanelen op de omliggende schuren. In de zeecontainer zitten 126 lithium-ion-batterijen die zonne-energie opslaan. Bij zonnig weer is de accu met een capaciteit van 294 kilowattuur (kWh) al in een uur vol. De Jong levert de stroom zodra de prijs hoog is. Is de prijs laag, dan koopt hij stroom in en slaat die tijdelijk op in de accu. “Dankzij slimme software profiteer ik van de meest gunstige prijzen voor aan- en verkoop van stroom”, aldus De Jong. “Maar we proberen ook zelf te consumeren als de stroomprijs laag is. Onze aardappelbewaring is als eerste in Nederland zo aangepast dat deze ook op basis van prijs aan of uit gaat. Vergelijkbaar met de accu.”
Emmen
We vervolgen onze route op de N34 en bereiken een kwartier later Emmen. Ten zuiden van de Drentse hoofdstad ligt de voormalige gaszuiveringsinstallatie (GZI) van NAM. De markante, 110-meter hoge pijp met veiligheidsfakkel brandt niet meer, want begin dit jaar is het 35 hectare grote, industriële complex na dertig jaar dienst gesloten. Inmiddels is de sloop van het bovengrondse gedeelte in volle gang.
De gemeente Emmen wil, in het kader van het versnellen van de energietransitie in de regio, graag een nieuwe, groene bestemming voor het complex. De gemeente, de provincie, EMMTEC services en Gasunie onderzoeken samen de haalbaarheid van een waterstoffabriek op het GZI-terrein (zie artikel op pagina 14).
Pesse
Voor een goede kop koffie maken we een tussenstop bij Green Planet, het multifuel-tankstation in Pesse, langs de A28 tussen Hoogeveen en Assen. Het Teletubbie-tankstation, de naam die het markante ronde gebouw met vegetatiedak en windmolens kreeg in de volksmond, is het eerste multifuel-tankstation van Europa. Het levert sinds 2013 naast traditionele brandstoffen een breed scala aan meer schone, duurzame en klimaatneutrale brandstoffen.
Vanaf 2019 kunnen zowel personenauto’s als trucks er groene waterstof tanken. Hiervoor neemt Green Planet deel aan nationale en internationale waterstofprojecten.
De filosofie van Green Planet volgens oprichter Edward Doorten: “Our promise is today for tomorrow. Dat doen we door het beste van twee werelden te verzamelen en het resultaat aan te bieden aan onze gasten. Bij ons komen klanten in aanraking met meer klimaatneutrale brandstoffen. Door het wegnemen van barrières en angsten voor het onbekende krijgt iedereen toegang tot duurzame mobiliteit.”
Assen
Met wat cafeïne in het lijf vervolgen we het Rondje om de Noord. Zo'n 25 kilometer noordelijk passeren we het beroemde TT Circuit Assen, waar dit jaar de 88e TT is verreden. Naast het circuit prijkt sinds 2016 een zonnecarport van acht hectare groot, die onderdak biedt aan 14.000 motoren. De overkapping is bedekt met maar liefst 21.792 zonnepanelen, die jaarlijks 5,6 megawatt stroom leveren. Hierdoor is het circuit volledig energieneutraal. De extra opbrengst gaat naar huishoudens en naar de keten van Tamoil-tankstations.
Zuidwending
Dan verder noordelijk over de N33 richting Veendam. Zeven kilometer ten zuidwesten daarvan de Aardgasbuffer Zuidwending. In vijf zoutcavernes – sigaarvormige holtes in de ondergrondse zoutberg – gaat aardgas in opslag. Die voorraad vangt schommelingen op in de vraag naar en het aanbod van aardgas.
EnergyStock en Gasunie New Energy treffen voorbereidingen om ervaring op te doen met het omzetten van duurzaam opgewekte elektriciteit in waterstof. Daarvoor verrijzen op de aarden wallen en de parkeerplaatsen rondom de installatie 12.000 zonnepanelen met een gezamenlijk vermogen van 2,4 megawatt. In zeecontainers zet een zogeheten elektrolyser de zonnestroom om in groene waterstof. “We beginnen hier klein, maar tegen de tijd dat waterstof grootschalig de markt op gaat als energiedrager, is opslag nodig. Zuidwending zou dan wel eens in beeld kunnen komen als dé waterstof-hub van Noord-Nederland”, zegt Gerben van Dijk van Gasunie.
Delfzijl
De volgende stop is Delfzijl , havenstad aan de monding van de Eems met 25.000 inwoners verspreid over dertien dorpen en 24 buurtschappen. De industriestad herbergt tal van duurzame energie-initiatieven. In de zuidwestelijke hoek van het Delfzijlse havengebied ligt het (vooralsnog) grootste zonnepark van Nederland, Sunport Delfzijl. Op dertig hectare, ofwel 65 voetbalvelden, staan 123.000 zonnepanelen, met een totaal vermogen van dertig megawatt. De groene stroom van het zonnepark, en die van het aangrenzende windpark, gaat via Eneco direct naar het datacentrum van Google in de nabijgelegen Eemshaven.
Chemie Park Delfzijl, ten zuidoosten van het centrum, herbergt het tweede grootste chemie-industriegebied van Nederland, met traditioneel een sterke verbondenheid met de landbouw in de directe omgeving. Niet vreemd dat BioMCN juist hier in 2006 de eerste biomethanol-fabriek ter wereld opende; in november volgt de tweede. Chemiebedrijf Avantium is deze zomer gestart met een proeffabriek om het zogenoemde Dawn-proces (een proces voor het omzetten van biomassa naar hernieuwbare grondstoffen/red) te testen. De nieuwe fabriek moet in 2022-2023 operationeel zijn.
Bij het verlaten van Chemie Park Delfzijl passeren we het witblauwe station voor het tanken van waterstof van PitPoint. Sinds begin dit jaar kunnen hier de twee waterstofbussen van vervoerder Qbuzz terecht voor groene waterstof. Akzo Nobel Specialty Chemicals is de leverancier van deze duurzaam geproduceerde waterstof; bij de productie van chloor is waterstof één van de bijproducten. Omdat de onderneming hierbij gebruik maakt van windenergie, is deze waterstof ook echt ‘groen’. Een innovatieve, kunststof waterstofleiding – aangelegd door Groningen Seaports, beheerder van het havengebied in Delfzijl – transporteert de waterstof van de chloorfabriek naar het waterstoftankstation van PitPoint. De verwachting is dat er na 2020 geleidelijk meer waterstofbussen gaan rijden. Vanaf 2030 moeten alle bussen in het openbaar vervoer emissievrij rijden.
"Groot, groter, grootst is hier inderdaad wel het credo"
Erik Bertholet
Eemshaven
Op naar de kop van Nederland: de Eemshaven. Al van grote afstand springen de windmolens en de reusachtige hijskranen in het oog. Dichterbij zien we her en der op het haventerrein verspreid windturbines, fundaties, monopiles (een monopile is een holle stalen buis die de zeebodem in gaat als fundering voor een windturbine/red), windturbinegeneratoren die in reparatie zijn of worden geprepareerd voor één van de windparken op de Noordzee.
“Groot, groter, grootst is hier inderdaad wel het credo”, zegt Erik Bertholet, namens Groningen Seaports verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de offshore-windsector in de haven. “De ontwikkelingen in offshore gaan razendsnel. Alles wat vandaag verschijnt, is over een jaar alweer ingehaald door nieuwe technologie.”
De Eemshaven is dé uitvalsbasis voor de windparken in de Noordzee, voor constructie, opslag en vervoer. Dit jaar wordt een recordaantal van vijf offshore-windparken opgeleverd vanuit de Eemshaven.
Bertholet heeft vertrouwen in de toekomst. “Voor de Noordzee staat een groot aantal windparken gepland; tot 2030 gaat het om 35 parken met in totaal 2.500 windturbines. Bovendien heeft de provincie Groningen bij het Rijk gepleit voor meer windparken boven de Wadden.” Volgens Bertholet biedt het niet alleen kansen voor het klimaat en voor de economie, maar spreekt het bedrijven aan om zich hier te vestigen, omdat ze hier direct groene stroom kunnen afnemen.” Dit was voor Google een belangrijke vestigingsfactor. Het techbedrijf heeft recentelijk aangekondigd vijfhonderd miljoen euro te investeren in uitbreiding van het bestaande datacenter in de Eemshaven.
Loppersum
Terug met de Hesla naar het zuiden, richting de stad Groningen. We maken een tussenstop in Loppersum , het dorp dat misschien wel hét symbool is van de gaswinningsproblematiek in Noord-Nederland. Hielke Westra, namens de gemeente Loppersum projectregisseur voor het versterkingsprogramma, toont zich een hartelijke gastheer. “Hier begrijpen en voelen we als geen ander de urgentie om de energietransitie vorm te geven. Inwoners en gemeente willen namelijk af van het gebruik van aardgas. Ondanks alle aardbevingsellende kijken we samen met inwoners ook naar perspectief, waaronder de kansen voor een duurzaam energiegebruik”, zegt hij.
Dit heeft ertoe geleid dat in oktober 2017 zestien partijen – waaronder Gasunie, TNO en de Nationaal Coördinator Groningen, maar ook de lokale energiecoöperatie Lopec en het lokale Buurkrachtteam – een akkoord hebben getekend om Loppersum in 2030 onafhankelijk te maken van fossiele energie. “We merken dat de partijen die de overeenkomst hebben getekend het aardbevingsgebied ook echt willen ondersteunen in de energietransitie met tijd, kennis en financiën. Anders waren we als kleine gemeente nog niet zo ver geweest”, vertelt Westra. “De samenwerking biedt ook de kans onze aanpak te delen met andere dorpen in de omgeving en in de rest van Nederland.”
Afsluitdijk
De rit naar Breezanddijk, halverwege de Afsluitdijk, is stevig. Onderweg trekt de Hesla nieuwsgierige blikken en hier en daar gaat zelfs een duimpje omhoog. Nu nog bepaalt het eindeloze water van het IJsselmeer de horizon, maar dat beeld gaat binnenkort veranderen. In het Friese deel van het IJsselmeer, nabij Breezanddijk, start in 2019 de bouw van Windpark Fryslân , een grootschalig windpark met 89 windturbines met een totaal vermogen van 320 megawatt. Dat is vergelijkbaar met het stroomverbruik van 340.000 huishoudens. Ofwel het windpark kan alle Friese huishoudens voorzien van duurzame stroom.
We parkeren de Hesla op het voormalige werkeiland Breezand, waar REDstack in een blauw gebouw de Blue Energy-technologie test, samen met partners Fujifilm en kennisinstituut Wetsus. Blue Energy is de technologie voor het winnen van energie uit het verschil in zoutconcentratie van zoet en zout water. De Afsluitdijk, die het zoete IJsselmeer-water scheidt van het zoute Waddenzee-water, is daarvoor een geschikte plek. Het principe van Blue Energy is al jaren bekend, maar sinds 2014 voert REDstack hier onder natuurlijke omstandigheden testen uit met de proefinstallatie. Vanaf de buitenzijde van de blauwe blokkendoos zijn over de weg enkel de aan- en afvoerbuis te zien. Binnen verwerken membranen zo’n 220.000 liter zout en zoet water per uur. “De technologie heeft door de proefnemingen op de Afsluitdijk – waar we werken in real world-condities met echt Waddenzee-water en IJsselmeer-water – grote vorderingen gemaakt”, vertelt Rik Siebers van REDstack. “De resultaten zijn zo positief dat we hebben besloten het systeem op te schalen naar een installatie met eindgebruikers van de opgewekte stroom. De demo-pilot is gepland in Katwijk.” Met de innovatie won REDstack de titel Nationaal Icoon 2016, ofwel ‘een doorbraaktechnologie die helpt problemen op wereldschaal op te lossen’.
Op naar Noord-Friese Holwerd om de boot te pakken naar Ameland.
Ameland
De Hesla blijft achter op het parkeerterrein naast de veerbootterminal, de spiksplinternieuwe veerboot M.S. Fostaborg brengt ons in twintig minuten van Holwerd naar Ameland. Daar ontmoeten we Johan Kiewiet, werkzaam bij de Amelander Energie Coöperatie en nauw betrokken bij het initiatief Duurzaam Ameland. De gemeente Ameland wil met Duurzaam Ameland bereiken dat het eiland zo veel mogelijk op een duurzame manier in zijn energiebehoefte kan voorzien. Daarbij werkt de gemeente samen met Eneco, GasTerra, NAM, Philips, Liander, TNO en Hanzehogeschool Groningen/EnTranCe. Kiewiet toont trots het zonnepark, ten noorden van Ballum, bij het vliegveld, waar op tien hectare 23.000 zonnepanelen zijn geïnstalleerd. De groene stroom gaat naar de 1.700 huishoudens op het eiland. “Het was destijds het eerste zonnepark van deze omvang in Nederland”, vertelt Kiewiet. “Hier is het allemaal mee begonnen. De ambitie voor Duurzaam Ameland was geboren.” Wat volgde was een heel scala aan nieuwe technieken en systemen, zoals groen gas, duurzame verlichting, brandstofcellen, hybride warmtepompen en duurzaam openbaar vervoer. “Het eiland is in die zin een ideale proeftuin voor het testen van deze nieuwe technologieën en van combinaties ervan. Het is niet alleen heel overzichtelijk, ook de sociale cohesie is groot.”
Het is al donker als we na een lange dag terugkeren naar Hoogezand. Stefan Holthausen staat al klaar bij de loods om zijn ‘kindje’ weer veilig te parkeren. Zijn ogen glinsteren nog even enthousiast als vanochtend en moeiteloos pakt hij de draad weer op en vervolgt zijn betoog waarom waterstof de wereld gaat veranderen.
